Zapisane ku pamięci

W tym roku minęło siedemdziesiąt lat od chwili zakończenia drugiej wojny światowej, najstraszliwszej w naszych dziejach. Do tych, którzy starali się upamiętnić lokalne zdarzenia z lat 1939-1945 należeli członkowie komisji historycznej Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych w Starachowicach. Opracowana przez nich i wydana w 1998 roku Kronika zawiera setki szczegółów, zasługujących na pamięć.

A oto niektóre z zapisów:

1939 r. 22 listopada. Pierwsze aresztowania starachowickich patriotów wg. list sporządzonych przez zdrajców i konfidentów. Wśród pozbawionych wolności i straconych znaleźli się inżynierowie i rzemieślnicy: Józef Kupiec, Piotr Sokół, Józef Bednarek, Albin Twardowski, Stanisław Brzostowicz, Wiesław Brzostowicz, Władysław Gawdziński, Jan Obara i Stanisław Pajkert.

15 grudnia. Wydanie nakazu dotyczącego konfiskaty aparatów radiowych, będących w posiadaniu ludności polskiej. Ukazuje się obwieszczenie H. Franka o utworzeniu Banku Emisyjnego dla Generalnej Guberni.

1940 r. 26 lutego. Ograniczenie możliwości poruszania się na terenie miasta w godzinach nocnych. Polacy zatrudnieni w służbie publicznej GG zostają zobowiązani do złożenia deklaracji, że "będą obowiązki służbowe w posłuszeństwie wobec niemieckiej administracji wiernie i sumiennie wykonywać".

1941 r. 21 stycznia. Podanie do wiadomości, że wszyscy pochodzący z rodzin niemieckich lub spokrewnieni z Niemcami powinni podpisać "volkslistę". Zakazanie śpiewania w kościołach pieśni – "Boże coś Polskę" i "Serdeczna Matko". 16 marca. Na podstawie zarządzenia szefa dystryktu radomskiego – utworzenie w Starachowicach-Wierzbniku getta dla Żydów.

1942 r. W związku z przemianowaniem ZWZ w Armię Krajową, w Starachowicach zostaje utworzony Podobwód AK "Wola". 7 sierpnia oddział partyzancki AK pod dowództwem Antoniego Chedy "Szarego", podejmując śmiałą akcję, uwalnia ze starachowickiego więzienia ok. 60 osób. 11 listopada na terenie miasta rozwieszone zostają plakaty przedstawiające białego orła zrywającego kajdany. Umieszczony napis głosi: Narodzie Nieśmiertelny - czuwaj! Usłyszysz niebawem głos pobudki.

1943 r. W Starachowicach liczne aresztowania. Wśród ujętych i zamordowanych w obozie koncentracyjnym jest burmistrz Starachowic-Wierzbnika, Alfred Waniorek. 18 lipca oddział partyzancki Gwardii Ludowej im. Dionizego Czachowskiego, współdziałając z BCH, niszczy akta osobowe w Arbeitsamcie w Solcu nad Wisłą, a w miejscowych składach dokonuje rekwizycji żywności przewidzianej na dostawy kontyngentowe. 30 października oddział AK pod dowództwem Antoniego Chedy "Szarego", opanowuje kasę główną Zakładów Starachowickich, zdobywając kwotę ok. 1 miliona 300 tys. złotych. Pieniądze te posłużą do prowadzenia dalszej walki z okupantem. W listopadzie, w warunkach konspiracyjnych, powstają pierwsze egzemplarze pistoletów automatycznych, wzorowanych na angielskich "stenach". Ich nazwa - "kis"- pochodzić będzie od pierwszych liter pseudonimów konstruktorów, którymi byli: Polikarp Rybicki "Konar", Witold Szafrański "Igo" i Stanisław Skorupka "Smrek".

1944 r. 30 stycznia. Hitlerowcy aresztują członków ruchu oporu AK Henryka Kliczewskiego i Bogusława Cieleckiego, u których, podczas rewizji, stwierdzili posiadanie broni. Po torturach zostają oni straceni na skraju lasu pod Michałowem. 19 lutego ginie broniący się przed aresztowaniem porucznik Zygmunt Proch, będący komendantem posterunku miejscowej policji "granatowej", a jednocześnie pracujący na rzecz wywiadu AK. 1 października bitwa w rejonie wsi Piotrowe Pole. Oddziały pod dowództwem Wincentego Tomasika "Potoka", liczące około 500 ludzi, staczają uporczywą i wielogodzinną walkę z nieprzyjacielem, wyposażonym w artylerię i wozy pancerne. Ginie 59 akowców, a 40 dalszych dostaje się do niewoli. Straty wroga oceniane są na około 200 ludzi. 7 grudnia, podczas obławy na partyzantów, wśród poległych na polu walki jest żołnierz AL, Rosjanin Wasyl Wojczenko "Saszka".

Ilustracja. Fragment pierwszej strony gazetki konspiracyjnej.

Aleksander Pawelec