Gdy utracono dokumenty

Liczba mieszkańców Starachowic i Wierzbnika, wynosząca przed wojną około 25 tys. osób, zmniejszyła się do 18 tys. w roku 1948. Bo kilka tysięcy, zwłaszcza ludzi młodych, wyjechało na Ziemie Odzyskane w poszukiwaniu pracy. Hale produkcyjne miejscowych Zakładów, zniszczone i pozbawione urządzeń, zionęły pustką. Jak więc wyglądały starania dla przywrócenia fabryki do życia ...

Pośród archiwaliów z tamtego czasu, zachowała się kopia pisma dyrekcji Zakładów Starachowickich, skierowanego 22 lutego 1947 roku do Biura Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych. Z dokumentu tego wynika, że nie potrafiono wówczas udokumentować wysokości strat poniesionych przez nasze przedsiębiorstwo w latach 1939-1945, a wobec tego trzeba się było oprzeć na ludzkiej pamięci.

Oto jego fragmenty:

W odpowiedzi na pismo BRO / OP z 4 bm. przesyłamy dane dotyczące strat poniesionych przez Zakłady Starachowickie w czasie okupacji hitlerowskiej, na skutek konfiskaty Zakładów przez G.G. i przekazania ich na własność niemieckiej firmy Stahlwerke Braunschweig G.m.b.H i koncernu Goering Werke jesienią 1939 roku. Pociągnęło to za sobą wywiezienie w 1939 roku około 30 procent maszyn i urządzeń, a w 1944 roku całkowitą ewakuację Zakładów do Westfalii i Zagłębia Ruhry.

Nadmieniamy, że okupant, ewakuując Zakłady, starannie zniszczył lub zabrał wszelkie dokumenty z okresu wojny, mogące być dowodem jego rabunkowej gospodarki. Zniszczył także dokumenty dotyczące gospodarki zakładowej i majątku Zakładów przed rokiem 1939.

Z tego względu, poza załączonymi, nie możemy dostarczyć do Biura Odszkodowań, na proces norymberski, żadnych dokumentów. W naszych zestawieniach strat nie są ujęte te, jakie poniosły lasy, tartaki i kopalnie, należące przed 1939 rokiem do Zakładów Starachowickich, a obecnie wchodzące w skład innych centralnych zarządów i ministerstw.

Poza tym, ze względu na wymieniony brak odpowiednich dokumentów, nie uwzględniliśmy strat dotyczących:

- gotówki znajdującej się w różnych bankach i instytucjach;

- papierów wartościowych i depozytów;

- obiektów technicznych, w tym maszyn i różnego rodzaju sprzętu;

- zamówionych za granicą, w Anglii, Ameryce i innych krajach, zapłaconych a nie otrzymanych wskutek skonfiskowania przez okupanta maszyn i urządzeń. Wśród nich turbozespołu - 7000 KWA ze Szwecji.

Wymienione w ostatnim ustępie straty możemy w przybliżeniu ocenić na około 8 000 000 złotych według wartości przedwojennej.

Można dziś domniemywać, że jednym z załączników do powyższego pisma było oświadczenie, także zachowane pośród archiwaliów, a sporządzone 23 listopada 1946 r. Jest to szczególny dokument. Wynika z niego, że ludzka pamięć mogła i musiała wówczas zastąpić akta, które w czasie wojny utracono. Czytamy w nim:

- My, Rada Zakładowa Zakładów Starachowickich, składająca się z 22 członków zatrudnionych w tychże Zakładach od 1930 roku i wcześniej, a także podczas okupacji, obznajomionych dokładnie z ich stanem majątkowym i parkiem maszynowym, oświadcza i stwierdza niniejszym, że przedstawiony przy wniosku rewindykacyjnym stan rzeczy zgadza się ze stanem faktycznym. Załączone wykazy obrabiarek, silników, urządzeń i materiałów zostały sporządzone przy ich osobistym udziale, z pełnym poczuciem odpowiedzialności za ścisłość i prawidłowość.

Wymienione oświadczenie podpisane jest przez osoby znane na ogół z działań, pozwalających przywrócić po wojnie do życia Zakłady, odgrywające w Starachowicach doniosłą rolę, m.in. Józefa Wierzbickiego, Tadeusza Krąkowskiego, Mariana Leszczyńkiego, Jana Chmielewskiego, Jana Łęckiego, Stefana Nowaka, Franciszka Pijarczyka, Jana Łyżwińskiego, Józefa Byczyńskiego, Józefa Woźniczkę, Zdzisława Klimkowskiego, Jana Derwicha, Jana Słomińskiego, Eugeniusza Żaczka, Feliksa Kołacza, Kazimierza Siedlaka i Zygmunta Gieradę.

 

Aleksander Pawelec