Czy wolno krytykować szefa?

Pracownik decydujący się na krytykę pracodawcy ryzykuje wiele - bowiem często jego opinie docierają do przełożonego, co może spotkać się z przykrymi konsekwencjami - nieprzychylnością, zastosowaniem środków dyscyplinarnych, a nawet rozwiązaniem umowy z powodu utraty zaufania. Czy takie działanie ze strony pracodawcy znajdzie podstawę prawną? Czy będzie skuteczne i zgodne z prawem?

Stanowiska sądów

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego pracownik może otwarcie, krytycznie i we właściwej formie wypowiadać się w sprawach dotyczących organizacji pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 r., I PKN 11/00).

Podobny standard przyjął Europejski Trybunał Praw Człowieka, który uznał, że dyscyplinarne zwolnienie z pracy za przesłanie do wąskiej grupy pracowników e-maila z krytyką prawodawcy, stanowiło naruszenie wolności wyrażania opinii zwolnionego pracownika. Można więc wysnuć wniosek, że krytyka szafa jest dozwolna, o ile nie stanowi wypowiedzi wulgarnej i nienawistnej oraz nie jest bezpodstawna (Dede przeciwko Turcji – wyrok ETPC z 20 lutego 2024 r., skarga nr 48340/20).

Co jest jednak podkreślane, przekroczenie przez pracownika dopuszczalnych granic krytyki wobec pracodawcy, określającego cele i metody ich osiągania w ramach prowadzonej przez niego działalności, może stanowić uzasadnienie wypowiedzenia umowy o pracę. Należy wskazać, że są sytuację, w których krytyka pracodawcy może spowodować dyscyplinarne zwolnienie pracownika (art. 52 k.p.). Pracodawca może zwolnić pracownika dyscyplinarnie, jeżeli ten będzie wyrażał się w sposób wulgarny i agresywny – zatem naruszy w sposób jaskrawy granice konstruktywnej krytyki, a także spowoduje dezorganizację pracy poprzez potęgowanie konfliktu w miejscu pracy (por. wyr. SN z dnia 17.12.1997r., I PKN 433/97)

Za stanowiskiem ww. sądów należy uznać, że krytyka nieuzasadniona lub wypowiedziana w obraźliwy sposób lub przy użyciu wulgarnych słów uzasadnia utratę zaufania do pracownika, co może stanowić podstawę wypowiedzenia.

Orzecznictwo wskazuje na to, że pracownik nie może być pozbawiony możliwości otwartego i krytycznego wypowiadania się w sprawach dotyczących organizacji pracy, takich jak kolejność czynności, czy podział zadań. Pracownik ma prawo do wyrażania opinii - zwłaszcza jeśli ma obiektywne podstawy dla uzasadnienia swoich twierdzeń (w szczególności poparte interesem publicznym lub interesem zakładu pracy). Istotny jest jednak sposób wysławiania się i zabarwienie emocjonalne. Wypowiadanie opinii na temat pracodawcy w obecności innych osób również podlega ocenie bardziej surowej niż rozmowa w cztery oczy. 

Jeśli uważamy to za słuszne i konieczne z uwagi na obiektywne podstawy, jak np. dobro zakładu pracy, to odpowiedź jest twierdząca. Jednakże pamiętajmy, że krytyka ta nie może przekraczać dopuszczalnych form. Jeżeli w zakładzie pracy występuje podobny problem - czy to z perspektywy pracownika, który chce w sposób bezpieczny wpłynąć na pracodawcę, czy to z perspektywy pracodawcy, który ma problem z agresywnym pracownikiem - warto przed podjęciem konkretnych działań skorzystać z porady prawnika.