390 lat Wierzbnika

"Z łaski najjaśniejszego pana", króla Zygmunta III Wazy, Wierzbnik uzyskał prawa miejskie 16 stycznia 1624 roku. Wydarzenie to było lokacją, czyli osadzeniem miasta. Z późniejszych dokumentów wiemy jednak, że owa lokacja nie została przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi zwyczajami. Do królewskiego aktu zabrakło załącznika na temat praw i obowiązków osadników. Dopełnieniem tej powinności zajął się w 1657 roku następca Bogusława Radoszewskiego, opat świętokrzyski Stanisław Sierakowski.

Przy poszukiwaniu przyczyn późniejszego, słabego rozwoju miasteczka, należy zwrócić uwagę, że uzyskało ono prawa miejskie już późno, w czasie, gdy zdarzało się to już rzadko. Lata 20-te XVII stulecia to schyłek potęgi Rzeczypospolitej, a lata 50-te to już niemal kataklizm. Na kraj lawiną sypały się nieszczęścia, wyniszczały go wojny na wschodnich rubieżach i zalewał "potop" szwedzki. Brak ładu, spokoju i rozumnych praw nie sprzyjał stabilizacji. W tych warunkach przywileje nie miały już większego znaczenia. Także fakt, że Wierzbnik był poza głównym szlakiem handlowym nie sprzyjał rozwinięciu w nim działalności handlowej. Kupcy woleli zatrzymywać się np. w Wąchocku, gdzie mogli liczyć na większe transakcje. W 1725 roku, w czasach saskich, aż 36 wierzbnickich posesji (spośród 62) pozostawało niezamieszkałych.

W latach 1815-1818, a więc już w latach niewoli kraju, w dolinie Kamiennej doszło do zasadniczych zmian. Tereny i zakłady przemysłowe przeszły pod zarząd Dyrekcji Górniczej, a Wierzbnik, który dotąd należał do duchownych, stał się rządowy. Jednak nie zmieniło to jego sytuacji, a problemy pozostały podobne. W 1825 liczył około 450 mieszkańców, a trzydzieści pięć lat później 545, czyli niewiele więcej.

Z dniem 1 czerwca 1869 roku Wierzbnik, podobnie jak Wąchock, znalazł się pośród miasteczek, które ukazem carskim utraciły prawa miejskie. Ale rozwój przemysłu w przyległych Starachowicach w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku, a także otwarcie bocznicy kolejowej, miały duże znaczenie dla ożywienia tej miejscowości, sprowadzonej do rzędu osad. Jeśli w 1895 roku istniało w niej 124 budynków mieszkalnych, w tym 13 murowanych, to w 1907 roku były już 234 budynki, w tym 104 murowane. W sposób analogiczny wzrosła liczba mieszkańców. W 1890 roku osadę zamieszkiwało 900 osób, a w 1911 trzy razy więcej. Powstało szereg placówek publicznych, m.in. biblioteka, sklep "Bratniej Pomocy" i straż ogniowa.

W powojennym Wierzbniku, który odzyskał prawa miejskie za czasów austriackich w 1916 roku, początkowo było bardzo trudno. Niedożywienie, głód, choroby, brak pracy, inflacja, robotnicze protesty... Nawarstwione zaniedbania, powstałe zwłaszcza w latach wojny i kryzysu, dawały o sobie znać na każdym kroku. Ale z roku na rok następowała poprawa.

Reaktywowano funkcjonowanie miejscowych zakładów terenowych, ożywiono handel, utworzono Kasę Chorych, poprawiono stan służby zdrowia. Ważną rolę koordynacyjną spełniało Starostwo Powiatowe i związane z nim instytucje, zajmujące się m.in. zabezpieczeniem porządku i bezpieczeństwa, organizacją życia zbiorowego i udzielaniem pożyczek.

Przychody budżetowe przez cały okres międzywojenny były zbyt małe na podjęcie poważniejszych robót inwestycyjnych. Udało się zbudować rzeźnię, jatkę, łaźnię nad rzeką... Jednak już dla postawienia szkoły przy ulicy Kościelnej trzeba było podjąć pożyczkę bankową, którą spłacano do samej wojny. Przeprowadzenie instalacji wodno-kanalizacyjnych zupełnie przekraczało możliwości. Dlatego dążono do zespolenia z przemysłowymi Starachowicami licząc, że pozwoli to rozwiązać problemy.

Wierzbnik został połączony ze Starachowicami z dniem 1 kwietnia 1939 roku, a powstała w ten sposób nowa jednostka administracyjna otrzymała nazwę Starachowice-Wierzbnik, mimo, że gospodarze miasta chcieli, aby było odwrotnie. Dwuczłonowa nazwa utrzymała się do 1949 roku.

 

Aleksander Pawelec