Pierwszy strajk w Staropolskim Okręgu

Z cyklu artykułów Aleksandra Pawelca – „Z kart rodowodu”

Przyczyny strajków bywają różne. Strajk jest najczęściej formą walki o realizację żądań płacowych, socjalnych lub politycznych. Jest środkiem w sporze zbiorowym pracowników z pracodawcą.

O strajkach, jakie miały kiedyś miejsce w Zakładach Starachowickich, wiemy dość dużo. Ich fala przelała się przez nasze zakłady pracy i osiedla w latach rewolucji 1905-1907. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku protesty powtarzały się przez kilka kolejnych lat, zwłaszcza w związku z wysoką inflacją. Bo zarobione pieniądze traciły wartość z dnia na dzień, a w domach robotniczych pogłębiała się nędza.

Ale i w następnych latach okresu międzywojennego nie było spokojnie. W 1929 roku, gdy kilogram cukru kosztował złotówkę, a taka sama ilość słoniny 3 złote 60 groszy, niektórzy dniówkowi pracownicy Zakładów Starachowickich otrzymywali za dzień pracy tyle właśnie, ile kosztował kilogram słoniny. Ze strajkami mieliśmy do czynienia w latach PRL, a także po 1989 roku w III Rzeczypospolitej.

Mało kto wie, że do pierwszego strajku pracowników Zakładów Starachowickich doszło już 125 lat temu. W środku lata 1886 roku zaprotestowała część załogi Nietuliska, fabryki stanowiącej integralną część Starachowickich Zakładów Górniczych. Dowiadujemy się o tym z książki Jerzego Pająka, wydanej w Kielcach w 1994 roku. Autor, który powołuje się m.in. na kopie dokumentów z archiwów rosyjskich, stwierdza, że strajk w Nietulisku, do jakiego doszło w lipcu 1886 roku, był pierwszym tego rodzaju aktem protestu na terenie Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.

A oto nieco wybranych szczegółów na ten temat:

Przed rozpoczęciem strajku robotnicy dwukrotnie składali na ręce zwierzchnika prośby w sprawie niestosowania wobec nich kar, jeśli braki produkcyjne wynikają ze złej jakości materiału, a więc bez ich winy. Ale kierownictwo nie było skłonne się do nich przychylić. Wówczas, 13 lipca, ponownie złożyli petycję, zwiększając liczbę postulatów. Podpisało ją 51 robotników, a jednocześnie, dla jej poparcia, 120 osób przystąpiło do strajku. Tym razem zdesperowani zażądali także, aby: opłata za zbieranie opału w lesie należącym do Zakładów była stała i wynosiła nadal 2 ruble i 40 kopiejek od pracującego; nie karać za kradzież drzewa w lesie bez udowodnienia winy; objąć pracowników opieką lekarską. I aby opłaty pracy były wpisywane do książeczek obrachunkowych.

Po pięciu dniach, a więc 18 lipca, działalność mediacyjną podjął inżynier z okręgu przemysłu hutniczego. Jednak okazało się, że dyrekcja Zakładów trwała przy swoim, wobec czego strajkujący wrócili do pracy. Nie wiadomo, czy za swe zachowanie ponieśli jakąś karę. Tylko w jednej sprawie mediacja przyniosła oczekiwany skutek. Od tej chwili fabryczny kantor wpisywał opłaty za pracę do książeczek obrachunkowych.

Autor Jerzy Pająk, w swej książce zatytułowanej "Konspiracyjne życie polityczne w Staropolskim Okręgu Przemysłowym 1882-1904", podaje też wiele szczegółów, jak te sprawy wyglądały w starachowickim ośrodku przed rokiem 1905. Okazuje się, że Polska Partia Socjalistyczna, która w swym programie przewidziała także także walkę z caratem o odzyskanie niepodległości, już w 1896 roku miała w Starachowicach swą komórkę. Była nią 10-osobowa grupa działaczy, w której rolę "starszego" pełnił tokarz-kotlarz, Józef Kłosowicz. Członkami byli: ślusarz Paweł Ratajski, kotlarz Finkowski, maszynista Jan Gromkowski, walcownik Władysław Król, piecowy Józef Biernacki oraz robotnicy: Markowski, Szmajka, Steingerwald, Bielecki i Mazurkiewicz. W latach 1903-1904 zespół ten rozrósł się do ponad 200 osób, w tym pracowników umysłowych, lekarzy I. Dauma i Jankowskiego, kierownika martenów W. Rogowskiego, nauczyciela J. Sławka oraz urzędników - Majewskiego i Krodkiewicza. Do znaczących akcji działaczy miejscowej PPS należało zorganizowanie w końcu 1904 r. bojkotu poboru do carskiego wojska. Wielu poborowych odmówiło udania się na punkt zborny do Iłży.

Aleksander Pawelec (nr 7/2012)