Na poziemiańskich włościach

Na terenie naszego powiatu, obejmującego przed wojną tereny aż do Wisły, istniały 53 majątki ziemskie. Było to stosunkowo niewiele, bo w innych istniało ich znacznie więcej, np. w buskim 166, jędrzejowskim 161, opatowskim 176, a radomskim 156.

Ich właściciele w naszych okolicach to m.in.: książę Drucki- Lubecki z Bałtowa, mający 2802 hektary gruntów, Zdzisław Karczewski z Bąkowej - 193 ha, Jerzy Niepokólczycki z Pokrzywnicy - 129 ha, Stanisław Miklaszewski ze Starosiedlic - 293 ha, Wickenhagen z Borsuk - 355 ha, Władysław Jasieński z Daniszowa - 250 ha, Ignacy Kotkowski z Łomna - 314 ha, Stanisław Herniczek z Prendocina - 669 ha, Edward Jankowski z Pętkowic - 425 ha, Janina Smolińska z Pakosławia - 1224 ha i Mendelbaum z Ciepielowa 180 ha.

Najstarsi wiekiem mieszkańcy Borsuk zapamiętali, że Wickenhagen, który korzystał z siły najemnej miejscowej ludności, jako pracodawca postępował sprawiedliwie. W chwilach trudnych można było zawsze liczyć na pomoc z jego strony.

Wspomniane majątki ziemskie podczas działań wojennych we wrześniu 1939 roku doznały niewielkich strat. Spowodowała je zwłaszcza fala uciekinierów, a szkody wyszacowano na 2 do 3 procent. Niemcy, po zajęciu tych terenów, starali się w interesie własnym umacniać duże gospodarstwa rolne.

Wszystkie gospodarstwa chłopskie objęli systemem obowiązkowych dostaw, płacąc za dostarczone produkty rolne znacznie poniżej ich wartości rynkowej. Ponieważ wielu rolników nie było w stanie sprostać wymaganiom i zalegało z dostawami, dochodziło do przymusowych rekwizycji z udziałem policji.

Ale jeśli nawet dostawy małorolnych były zgodne z wyznaczoną normą, nie zaspokajały one zaborców, utrzymujących milionowe armie. Toteż liczyli oni zwłaszcza na to, co mogą otrzymać z racjonalniej prowadzonych i lepiej usprzętowionych gospodarstw wielohektarowych. W 1943 roku przywieziono z Niemiec do Generalnej Guberni prawie 1500 traktorów, z czego dystrykt radomski dostał przydział na 93. Na korzystnych warunkach można było wówczas kupić sprowadzone maszyny rolnicze, młockarnie, siewniki, pługi, żniwiarki itp. Dostarczyli też bydła zarodowego i owiec. A nabywcami tego byli głównie ziemianie.

Ale musieli oni regularnie przesyłać do Kreisladwirta raporty dotyczące przychodów i wydatków, obrotów inwentarzem, podawać dane dotyczące mleczności krów itp. Objęci zostali ścisła kontrolą.

Po zakończeniu wojny zapowiedziana w Manifeście PKWN reforma rolna miała charakter radykalny. Dokonano parcelacji dóbr ziemskich, obejmujących powyżej 50 ha, a byłym właścicielom zapewniono renty, lub małe gospodarstwa zastępcze. Ziemia przeszła na własność Państwowych Gospodarstw Rolnych. Część gruntów otrzymały zakłady takie jak starachowicka FSC, która wobec niedoborów żywności na rynku zaopatrzenia, starała się stworzyć własne zaplecze gospodarcze.

Gospodarstwa rolne FSC w Jaworze Soleckim, Łomnie i Prędocinie obejmowały w 1955 roku łącznie około 550 ha gruntów. Dzięki dostarczanym przez nie produktom, w postaci mięsa, tłuszczów, okopowych i innych, była w stanie utrzymywać stołówki. Zapewnić obiady nie tylko pracownikom, ale także w znacznym stopniu członkom ich rodzin. FSC usprzętowiła w/w gospodarstwa, zakupiła maszyny, bydło zarodowe, odrestaurowała zabudowania. Organizowała także wyjazdy ekip, których członkowie uczestniczyli w naprawach sprzętu i pracach polowych. Wśród ekip były także lekarskie, udzielające pomocy medycznej zarówno pracownikom gospodarstw, jak i pozostałym mieszkańcom. Po 1956 r. zrezygnowała z dalszego prowadzenia majątków, gdyż bilans korzyści i strat był niepomyślny. (Korzystałem zwłaszcza z opracowań mgr. J. Goździa i dr J. Gapysa, zaprezentowanych na konferencji w SCK 21 kwietnia 2010 r.).

Aleksander Pawelec
Z kart rodowodu (odc. 789.nr 19/2012 r.)