Morfologia krwi – dlaczego warto ją wykonywać regularnie?

Pełna morfologia krwi jest jednym z najczęściej zlecanych i najbardziej podstawowych badań laboratoryjnych w medycynie. Służy do oceny ogólnego stanu zdrowia i dostarcza wielu informacji o funkcjonowaniu organizmu. Jakie nieprawidłowości można dzięki niej wykryć?

Morfologia krwi to jedno z najbardziej podstawowych badań. Polega na ilościowej i jakościowej ocenie komórkowych składników krwi, zwanych elementami morfotycznymi. Wynik badania przedstawia kompleksowy obraz trzech głównych układów komórkowych krwi.   

Pierwszym z nich jest układ czerwonokrwinkowy (erytrogram). Głównym zadaniem czerwonych krwinek w organizmie jest transport tlenu z płuc do wszystkich komórek ciała, co jest możliwe dzięki zawartej w erytrocytach hemoglobinie. Analiza tego układu obejmuje:

• liczbę czerwonych krwinek, czyli erytrocytów we krwi (RBC), 
• stężenie hemoglobiny (Hb),
• hematokryt (Hct) określający stosunek objętości erytrocytów do objętości całej krwi. 

Niezwykle istotne są również tzw. wskaźniki czerwonokrwinkowe, takie jak:

• średnia objętość krwinki czerwonej (MCV), 
• średnia masa hemoglobiny w krwince (MCH), 
• średnie stężenie hemoglobiny w krwince (MCHC) 
• wskaźnik zróżnicowania objętości erytrocytów (RDW). 

Parametry te pozwalają na szczegółową charakterystykę czerwonych krwinek, co ma kluczowe znaczenie w diagnostyce różnych typów niedokrwistości.

Drugim ocenianym systemem jest układ białokrwinkowy (leukogram). Białe krwinki (leukocyty, WBC) stanowią trzon układu odpornościowego, chroniąc organizm przed infekcjami i innymi zagrożeniami. Morfologia określa całkowitą liczbę leukocytów oraz, w przypadku badania z rozmazem, procentowy udział poszczególnych ich typów: 

• neutrofili, 
• limfocytów, 
• monocytów, 
• eozynofili,
• bazofili. 

Odchylenia w liczbie lub proporcjach poszczególnych frakcji białych krwinek mogą świadczyć o toczącym się w organizmie w stanie zapalnym, zakażeniu bakteryjnym, wirusowym lub alergii. Niekiedy są także oznaką poważniejszych schorzeń hematologicznych.

Trzecim elementem ocenianym w trakcie morfologii są płytki krwi (trombocyty, PLT). Są to najmniejsze elementy morfotyczne, które odgrywają fundamentalną rolę w procesach krzepnięcia krwi. Ocena liczby płytek krwi (PLT) oraz parametrów opisujących ich wielkość jak średnia objętość płytki (MPV) jest podstawą we wstępnej diagnostyce zaburzeń krzepnięcia.

Aby zrozumieć wartość diagnostyczną morfologii krwi, należy zapoznać się z dwoma kluczowymi pojęciami: czułością i swoistością testu. Czułość diagnostyczna jest definiowana jako zdolność badania do wykrywania choroby u osób, które faktycznie na nią cierpią. Im wyższa czułość, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że test „przegapi” istniejącą nieprawidłowość. Natomiast swoistość diagnostyczna to zdolność do poprawnego identyfikowania osób zdrowych, czyli wykluczania choroby tam, gdzie jej nie ma.   

Pełna morfologia krwi jest badaniem o bardzo wysokiej czułości. Oznacza to, że jest w stanie wychwycić nawet bardzo subtelne zmiany w równowadze organizmu. Dzięki morfologii często można je wykryć na długo przed pojawieniem się objawów klinicznych. 

Jednakże w większości przypadków jest to badanie o niskiej swoistości. Odchylenie jednego czy nawet kilku parametrów od normy jest ważnym sygnałem alarmowym, ale zwykle nie pozwala na postawienie ostatecznej diagnozy. 

Na przykład podwyższona liczba białych krwinek może świadczyć zarówno o banalnej infekcji, jak i o białaczce. Wynik morfologii jest zatem punktem wyjścia do dalszej, bardziej specjalistycznej diagnostyki, a jego interpretacja zawsze musi być dokonana przez lekarza w kontekście stanu klinicznego i wywiadu z pacjentem. 

Morfologię często łączy się z innymi badaniami, np. badaniem moczu. Dzięki temu można uzyskać pełniejszy obraz stanu zdrowia i zdobyć dodatkowe informacje o ewentualnych nieprawidłowościach. Badane są różne parametry:

• właściwości fizyczne – barwa, wygląd, zapach czy ciężar właściwy;
• badanie chemiczne moczu – pozwala wykryć np. ciała ketonowe, glukozę czy bilirubinę;
• badanie osadu moczu – pozwala stwierdzić obecność leukocytów, erytrocytów wyługowanych i świeżych, składników mineralnych, a także grzybów czy bakterii;
• posiew moczu – badanie, które jest wykonywane w przypadku nieprawidłowych parametrów podstawowych badań moczu. Pozwala określić, jakie drobnoustroje stoją za infekcją układu moczowego.

Badanie moczu, podobnie jak morfologia, jest mało uciążliwe dla pacjenta, dostępne i stosunkowo tanie. Pozwala wykryć różne problemy, w tym choroby nerek, które na początku często przebiegają bezobjawowo. Dlatego warto wykonywać takie badania regularnie.

Częstotliwość wykonywania tego badania w celach profilaktycznych powinna zależeć od wieku, ogólnego stanu zdrowia oraz istniejących czynników ryzyka. U zdrowych osób dorosłych, bez obciążeń chorobowych, zaleca się przeprowadzanie badania kontrolnego co 1–3 lata. Taka regularność pozwala na monitorowanie stanu zdrowia i wychwycenie ewentualnych nieprawidłowości na wczesnym etapie. 

Należy jednak pamiętać, że w przypadku osób z chorobami przewlekłymi (np. niedokrwistością, chorobami nerek, schorzeniami autoimmunologicznymi), pacjentów w trakcie leczenia (np. chemioterapii) lub osób z objawami sugerującymi chorobę, częstotliwość wykonywania morfologii powinna być ustalana indywidualnie przez lekarza prowadzącego. W takich sytuacjach badanie służy nie tylko diagnostyce, ale również stałemu monitorowaniu postępów leczenia i ocenie stanu pacjenta.

Warto też wspomnieć, że morfologia jest stosunkowo tanim i mało inwazyjnym badaniem, dlatego można je wykonywać również na własną rękę – z zastrzeżeniem, że interpretacji wyników dokonywał będzie lekarz.

W celu promowania prawidłowej postawy wobec zdrowia i wczesnego wykrywania chorób cywilizacyjnych ostatnich latach w Polsce wdrożono powszechne programy profilaktyczne finansowane ze środków publicznych. Jednym z kluczowych filarów tej strategii jest program „Profilaktyka 40 PLUS”, skierowany do wszystkich Polaków po 40. roku życia. 

Jego celem jest zwiększenie liczby osób wykonujących badania, wczesne wykrywanie chorób i zapobieganie ich rozwojowi. Dostęp do programu jest uproszczony – e-skierowanie na pakiet badań generowane jest automatycznie po wypełnieniu ankiety zdrowotnej online dostępnej na Internetowym Koncie Pacjenta (IKP), w aplikacji mojeIKP lub w przychodni POZ. 

Pakiet badań jest dobierany indywidualnie na podstawie odpowiedzi w ankiecie i obejmuje m.in. morfologię krwi obwodowej, profil lipidowy, stężenie glukozy, próby wątrobowe, ocenę funkcji nerek, badanie ogólne moczu, a u mężczyzn dodatkowo badanie PSA.

Niebawem program „Profilaktyka 40 PLUS” zostanie zastąpiony nową, jeszcze szerszą inicjatywą – programem „Moje Zdrowie”. Jest to program cyklicznych bilansów zdrowia i jest skierowany do wszystkich osób od 20. roku życia. Częstotliwość badań będzie uzależniona od wieku: osoby w wieku 20–49 lat będą mogły skorzystać z bilansu co 5 lat, a osoby po 50. roku życia – co 3 lata.

Mechanizm pozostaje podobny: ankieta wypełniana online lub w przychodni POZ będzie podstawą do zlecenia pakietu badań. Pakiet podstawowy dla wszystkich obejmie m.in. morfologię, lipidogram, glukozę, TSH i kreatyninę, a pakiet rozszerzony, zależny od wyników ankiety, może zawierać dodatkowo próby wątrobowe, PSA czy badanie na krew utajoną w kale. 

Kluczowym elementem nowego programu jest wizyta podsumowująca w przychodni POZ, podczas której personel medyczny nie tylko omówi wyniki, ale także przygotuje dla pacjenta Indywidualny Plan Zdrowotny (IPZ) zawierający spersonalizowane zalecenia dotyczące stylu życia, diety i dalszej profilaktyki.   

Bibliografia

1. Wołowiec D. Interpretation of laboratory tests in general practice. Lekarz POZ 2018;4(1):8-14.
2. Jędrzejczak W. Co można wykryć za pomocą badania morfologii krwi? Lekarz POZ. 2018;1:1-7.
3. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. Profilaktyka. https://pacjent.gov.pl/profilaktyka

(Artykuł promocyjny)