Ks. Sławomir Czajka opowiada: Jerozolimskie Święta Wielkanocne

Przeżywając Wielki Tydzień zbliżamy się do Triduum Paschalnego, którego szczytem jest uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. To dla nas wierzących najważniejsze dni w roku liturgicznym. W sposób szczególny są one obchodzone w Jerozolimie, gdzie te wszystkie wydarzenia dokonały się.

W Wielki Czwartek

w godzinach porannych w Bazylice Grobu Bożego, celebrowana jest Msza Krzyżma, połączona z Mszą Wieczerzy Pańskiej, gdyż z racji praktycznych – umowy pomiędzy wspólnotami chrześcijańskimi – nie jest możliwa celebracja wieczorna. Tej uroczystej liturgii zwyczajowo przewodniczy Patriarcha Łaciński Jerozolimy, którym aktualnie jest Włoch Pierbattista Pizzaballa. W porze popołudniowej, wspólnota katolicka gromadzi się w miejscu, gdzie Jezus ustanowił sakrament Eucharystii i Kapłaństwa, w Wieczerniku na chrześcijańskiej Górze Syjon. Wraz z kustoszem Ziemi Świętej odmawiane są uroczyste nieszpory, a cechą charakterystyczną jest modlitwa Ojcze nasz, którą każdy odmawia we własnym języku. Niestety w dobie pandemii wszystkie celebracje są zawężone do minimum i także w tym roku nie będą one miały charakteru międzynarodowego.

To wyjątkowe miejsce jakim jest Wieczernik, już od czasów starożytnych było siedzibą wspólnoty chrześcijan, w IV w. wybudowano tu dużą bazylikę, jednak nic z tamtych czasów świetności nie pozostało do dziś. W 1335 roku franciszkanie wzięli w posiadanie to miejsce wraz z pozostałościami kościoła z czasów krzyżowców. Jednak nie trwało to długo, bo w XVI w. musieli je oddać muzułmanom i Wieczernik został przerobiony na meczet, którego pozostałości możemy zobaczyć. Dziś sala w której odbyła się Ostatnia Wieczerza podzielona jest na dwie części: większa, w której według tradycji została ustanowiona Eucharystia i kapłaństwo, oraz mniejsza, która na co dzień jest zamknięta i upamiętnia Zesłanie Ducha Świętego na Apostołów. W dolnej części mieści się synagoga z symbolicznym grobem króla Dawida, oraz część oryginalnej ściany synagogi judeochrześcijańskiej z I w. Jest to niezwykle cenna pamiątka sięgająca wprost czasów apostolskich.

Wieczorem zaś, w Bazylice Modlitwy w Ogrójcu, odbywa się modlitewne czuwanie prowadzone przez franciszkanów. Sama posiadłość Getsemani, z języka hebrajskiego oznacza "tłocznię oliwek". Z pewnością każdy z nas, nosi w sobie różne wyobrażenia tego miejsca, gdyż jest ono jednym z ważniejszych miejsc na szlaku pątniczym w Jerozolimie. A ponadto kto nie zna słynnej pieśni wielkopostnej "Ogrodzie Oliwny"...

Miejsce to było bardzo dobrze znane uczniom Jezusa, gdyż często tam przebywali z racji różnych świąt obchodzonych w Jerozolimie. Liczba pątników była zawsze ogromna, szczególnie w Święto Paschy, w okresie wiosennym, nie wszyscy zatem mogli pomieścić się w mieście, dlatego posiadłości Getsemani służyły często jako nocleg. Także Jezus przebywał tu wielokrotnie z apostołami. Owego wieczoru po Ostatniej Wieczerzy zabrał właśnie tam swych uczniów.

Modlitwa Jezusa i trwoga przed męką została upamiętniona dziś przepiękną bazyliką trzynawową, zwana też Bazyliką Narodów, ponieważ do jej powstania przyczyniło się kilka państw. Już w IV w. powstała tu pierwsza świątynia, która niestety została zburzona, druga powstała w czasach wypraw krzyżowych i dedykowana została Najświętszemu Zbawicielowi, współczesna zaś pochodzi z XX w. i jest rekonstrukcją poprzednich. Dziś znajduje się pod opieką franciszkanów. Oprócz tej świątyni w niedalekim sąsiedztwie znajduje się Grota Pojmania – malutka kapliczka, która upamiętnia zdradę Judasza i pojmanie Jezusa. Jest ona grotą naturalną, ale jej wnętrze zostało przerobione na potrzeby liturgiczne. Pomiędzy tymi kościołami znajduje się ogród z drzewami oliwnymi, które choć trochę przypominają klimat modlitwy Jezusa, choć w tamtych czasach był rozciągnięty na całą Górę Oliwną. Według naukowców przynajmniej trzy drzewa – konkretnie ich pnie mogą mieć ok. 900 lat. Podczas zburzenia Jerozolimy w roku 70, zostały wycięte także drzewa, ale ich korzenie mają zdolność odrastania, dlatego jest bardzo prawdopodobne, że niektóre z nich sięgają czasów Jezusa.

Na zakończenie wieczornej celebracji, następuje jeszcze jeden symboliczny moment, to procesja z ogrodu oliwnego do kościoła św. Piotra in Gallicantu, czyli o pianiu kura, gdzie według tradycji Jezus został zaprowadzony i tam odbyło się pierwsze przesłuchanie oraz zaparcie się Piotra. Niezwykle cenną pamiątką tamtych dni są zachowane schody z czasów Jezusa, po których schodził, aby udać się do Getsemani oraz był prowadzony do pałacu najwyższego kapłana.

Wielki Piątek

to bardzo szczególny dzień dla chrześcijan mieszkających lub przebywających w Jerozolimie. Centralnym miejscem obchodów jest oczywiście Bazylika Bożego Grobu, która kryje w sobie Kalwarię – miejsce śmierci Pana Jezusa oraz Grób Boży – miejsce złożenia Jego ciała. W naszych kościołach liturgia Męki Pańskiej rozpoczyna się zazwyczaj w porze wieczornej, natomiast w bazylice o świcie. Głównymi elementami tej liturgii są: czytanie Słowa Bożego wraz z uczczeniem relikwii krzyża świętego. Natomiast około południa, na terenie obecnej szkoły muzułmańskiej (dawne pretorium Piłata), jest celebrowana przez franciszkanów Droga Krzyżowa, wąskimi uliczkami Starego Miasta. Dzięki wielotysięcznym tłumom pielgrzymów na tej Drodze, nie łatwe jest przemieszczanie się, nie mówiąc o tym, by wszyscy mogli wejść do bazyliki, gdzie znajdują się ostatnie cztery stacje Via Dolorosa.

Według przekazów Ewangelistów oraz badań archeologicznych proces Jezusa odbył się w pretorium Piłata czyli w twierdzy Antonia. Przylegała ona do murów świątyni od strony północnej. Miała funkcję obronną na wypadek powstania oraz pełniła rolę garnizonu, dlatego znajdowało się tu skoszarowane wojsko ale nie brakowało również luksusowych apartamentów. Przez swą wielkość przypominała pałac. Została zbudowana przez Heroda na cześć Marka Antoniusza. Czym zatem było owo pretorium, o którym czytamy w Ewangeliach? Według biblistów nie było to konkretne miejsce, ale raczej wiązało się ono z osobą pretora, czyli tam gdzie aktualnie przebywał znajdowało się pretorium. 

Potrzeba jeszcze odpowiedzieć na pytanie: gdzie zapadł wyrok skazujący Jezusa na śmierć? W Ewangelii św. Jana czytamy: "gdy Piłat usłyszał te słowa, wyprowadził Jezusa na zewnątrz i zasiadł na trybunale, na miejscu zwanym Lithostrotos, po hebrajsku Gabbata" (19,13). Dziś bardzo trudno z precyzyjną dokładnością określić gdzie znajdowało się to miejsce, ale niewątpliwie musiało znajdować się w ogromnym kompleksie jakim była twierdza Antonia.

Via Dolorosa, którą pokonują pielgrzymi upamiętniając ostatnie chwile Jezusa na ziemi, w obecnym kształcie pochodzi z XIV w., choć było wówczas tylko osiem stacji. Z czasem praktykowana w kościołach w Europie, znalazła swoje odzwierciedlenie jako nabożeństwo w Jerozolimie. Dzisiejsza droga krzyżowa jest poświadczona nie tylko przez Ewangelie, ale także uzupełniona przez tradycję.

Kulminacyjnym momentem tego dnia w Jerozolimie jest tzw. celebracja pogrzebu Jezusa, której przewodniczy kustosz Ziemi Świętej, czyli przełożony franciszkanów. Jest to procesja liturgiczna, na którą składają się: czytanie fragmentów Ewangelii oraz gest zdjęcia z krzyża figury Jezusa i złożenia jej do grobu, wraz z namaszczeniem olejami. Nabożeństwo to jest niezwykle barwne i skłaniające do głębokiej refleksji nad śmiercią Jezusa.

Mroczna i nieco zaniedbana bazylika kryje w sobie najważniejsze dla chrześcijan tajemnice wiary. W I w. właśnie tu znajdował się kamieniołom oraz wydrążone pieczary, które służyły jako groby. Miejsce śmierci i zmartwychwstania pozostało przez długi czas niezabudowane. Z czasem zostało włączone do miasta, ale chrześcijanie zawsze pielęgnowali pamięć o tym wyjątkowym miejscu.

W Wielką Sobotę

w Bazylice Grobu Bożego, ze względu na status quo  czyli umowę między wyznaniami chrześcijańskimi, liturgię celebruje się rano. Można zatem powiedzieć, że zmartwychwstanie Jezusa dokonuję się tu najwcześniej na świecie. Sobota, jest zatem czasem oczekiwania na uroczystość Wielkiej Niedzieli, kiedy odbywa się uroczysta procesja wokół Pustego Grobu Bożego. Następnie celebrowana jest Eucharystia, która ma swoją niepowtarzalną i jedyną wymowę, w miejscu gdzie Chrystus Zmartwychwstał. Niech zatem w dobie pandemii, radość płynąca z pustego grobu Jezusa napełnia nas wszystkich niezachwianą nadzieją, że On zwyciężył i żyje pośród nas.

Ks. dr Sławomir Czajka w latach 2010-2014 studiował nauki biblijne i archeologię w Instytucie Biblijnym w Jerozolimie.