Antropopresja a ochrona środowiska: Natura jako dobro wspólne. Skutki rozwoju przemysłowego, podziały ekologiczne i istota wyzwań ekologicznych. Edukacja jako klucz do działania. (148 znaków)

5 czerwca obchodzimy 50. Światowy Dzień Środowiska. Na całym świecie ten jeden dzień jest swoistym świętem natury. Jego celem jest nagłaśnianie przyszłych potencjalnych problemów ekologicznych oraz uświadamianie ludzi, jak ważna w życiu współczesnego człowieka jest ekologia. W tych okolicznościach warto się nad tym zastanowić: czym tak właściwie jest ekologia i dlaczego jest tak ważna?

Natura to dobro wspólne

Oddziaływanie ludzi na naturę, nazywane jako zbiór działań antropopresją, ma niebagatelny wpływ na otaczające nas środowisko przyrodnicze — często niestety szkodliwy. Ludzkie działania bowiem odciskują trwałe, często już nieodwracalne, piętno na naturze, która jest, co by nie mówić, naszym dobrem wspólnym.

Korzyści rozwoju a jego skutki

Korzyści, które przyniósł gwałtowny rozwój przemysłu na przełomie XIX i XX wieku, są niepodważalne. Proces industrializacji wówczas przyspieszył, co spowodowało rozkwit środowisk miejskich, kultury oraz wzmożenie produkcji dóbr materialnych. Sukcesy naszych przodków i ich następstwa, dziś znacząco ułatwiające nam życie, nie są jednak w stanie przekreślić ogromnego niebezpieczeństwa, które przybyło wraz z nimi na nasz świat. Szereg skutków ubocznych rewolucji przemysłowej mogą okazać się swoistym hamulcem rozwoju gatunku ludzkiego, a nawet mogą zagrozić jego istnieniu. Trudno nie zgodzić się z prof. Bernardem Campbellem, który stwierdził, iż „myśl, że możemy bezustannie eksploatować nasze ograniczone środowisko, aby zadowolić każdą, ciągle powiększającą się populację, jest wyjątkowo naiwna.

Natura nie jest wobec nas obojętna

Świadczy o tym dobitnie szkodliwa działalność człowieka, który przez ostatnie dziesięciolecia zdegradował lasy tropikalne oraz zanieczyścił tony gleby, morza, oceany i atmosferę. Widać to gołym okiem, każdego dnia. Ludzie powinni być świadomi istnienia ogromnego zbliżającego się zagrożenia ekologicznego wynikającego z antropopresji, ponieważ dzień w dzień są oni o nim informowani przez niemal wszystkie środki masowego przekazu. Kształtowanie proekologicznej świadomości, w szczególności w umysłach młodego pokolenia, leży u podstaw skutecznej ochrony naszej planety oraz jej przyszłych, nienarodzonych jeszcze mieszkańców.

Trudne zadanie

Współcześni ludzie stoją przed niezwykle trudnym zadaniem zbalansowania dwóch fundamentalnych działań: kontynuacji rozwoju gospodarczego oraz ukierunkowania proekologicznego.  W interesie ludzkości jest wyważanie obu tych interesów. Sama reorientacja polityki środowiskowej nie jest jednak wystarczająca, bowiem środowisko naturalne jest naszym wspólnym dobrem, o który powinniśmy dbać wszyscy. Edukacja jednak, nawet tak wspaniałomyślna jak ekologiczna nie zawsze jest na tyle skuteczna, na ile powinna.

Podziały ekologiczne

Ekologia, jak prawdopodobnie każdy ważny temat, wzbudza liczne kontrowersje. Opinia publiczna jest co do zasady świadoma niebezpieczeństw, do których może doprowadzić dalsza erozja środowiska naturalnego, jednak nie panuje w niej ogólny konsensus dotyczący sprawców tegoż zjawiska. Współcześnie mamy do czynienia z funkcjonowaniem dwóch obozów przedstawiających odmienne stanowiska. Jeden z nich prezentuje pogląd, że człowiek jest jednym z głównych szkodników wyniszczających przyrodę, a zatem to właśnie od nas, od ludzi goszczących na Ziemi, zależy, w jakim stanie ją pozostawimy następnym pokoleniom. Druga zaś grupa kontestuje ten pogląd, wysuwając stwierdzenie, że człowiek nie wpływa znacząco na zmiany klimatyczne, a niezawodna „matka natura” z takowymi szybko sobie poradzi.

Każda skrajność szkodzi

Obie strony mają w pewnym sensie rację. Z jednej strony, człowiek faktycznie niejako nadużywa gościny planety Ziemi. Nie da się zaprzeczyć, że wiele katastrof ekologicznych wynika wprost z niefrasobliwych i nieodpowiedzialnych zachowań ludzi. Często są to implikacje wieloletnich działań najbardziej wpływowych dygnitarzy, liczących się jedynie z czystym zyskiem finansowym. Bliskim nam przykładem klęski przyrodniczej jest pomór ryb na Odrze, który zaognił i tak już gorącą i spolaryzowaną debatą polityczną w Polsce. O katastrofie mówiono wówczas bardzo poważnie. Pokazuje to także paradoksalny wpływ nauki, jaką jest ekologia, oraz implikacje jej zaniedbań w kontekście nastrojów społeczno-politycznych. Z drugiej jednak strony, klimat nie jest elementem środowiska w pełni zależnym od działalności człowieka. Jak wspominają autorzy Katastrof i zagrożeń we współczesnym świecie, „głównym motorem zmian klimatycznych są przyczyny naturalne, na przykład zmiany ilości promieniowania słonecznego docierającego do Ziemi czy erupcje wulkaniczne, w czasie których ogromne ilości pyłu wyrzucane są aż do stratosfery”. Dychotomię i polaryzację opinii publicznej można więc zaliczyć do konfliktów jałowych, mających na celu sztuczne i celowe podzielenie społeczeństwa, albowiem w tym przypadku prawda znajduje się pośrodku, a dbałość o naturę leży w naszym wspólnym interesie.

Człowiek to istota samolubna

Zrozumienie współczesnej problematyki ekologicznej oraz podanie kilku przykładów niebezpieczeństw ekologicznych nie są wystarczającymi działaniami w edukowaniu społeczeństwa o nadchodzących zagrożeniach. Ludzie, co do zasady, są istotami samolubnymi, dbającymi o swoje partykularne interesy. Warto więc przedstawiać rzeczowe i obiektywne argumenty, uświadamiające edukowanym ludziom o istnieniu ich własnego interesu w utrzymaniu środowiska naturalnego w przynajmniej stabilnym stanie. Głównym przedmiotem badań nad ochroną środowiska nie jest wbrew pozorom sama przyroda, a człowiek, jego życie, zdrowie oraz jakość życia. Ignorancja człowieka w kwestii własnego komfortu życia nie wynika z jego niedbałości o najwyższe wartości, a z niewiedzy. Z tego więc powodu człowiek powinien zobaczyć w ochronie „matki natury”  korzyść dla samego siebie, co znacząco ułatwi mu przełamać się i podjąć działania proekologiczne. Częsta zaś opieszałość decydentów politycznych (polityków, instytucji, organizacji) wynika z ponoszenia wysokich kosztów skutecznej ochrony środowiska naturalnego. Poddają się oni bowiem sile kapitalizmu: zysku oraz rozwoju gospodarczego, a nie biologicznej defensywie człowieka. Z drugiej strony, mogą oni popaść w utopię tzw. wzrostu zerowego, a więc państwa nierozwijającego się w ogóle.

  Ekologia leży w naszym interesie!

Dobro planety leży w naszym interesie jako ogółu społeczeństwa. Z okazji kolejnego już Światowego Dnia Środowiska powinniśmy wspólnie zastanowić się nad tym, jak zadbać o swój lokalny kawałek ziemi. Nawet tak drobna rzecz, jak podniesienie papierka i wyrzucenie go do kosza wnosi wiele do ratowania planety. Na wiele rzeczy nie mamy wpływu, gdyż są dziełem naturalnych, cyklicznych procesów, jednak wielu drobnych nawyków możemy się wystrzec. Wyrzucanie śmieci do kosza, a nie na ziemię, czy rozsądna oszczędność wody i prądu leżą nie tylko w interesie planety, ale również w zasadach kultury i w interesie naszych portfeli.

Bibliografia

— D. Archer, Globalne ocieplenie. Zrozumieć prognozę, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011;
— J. Boć, E. Samborska-Boć, Przesłanki ochrony środowiska, [w:] Ochrona środowiska pod red. J. Bocia;
— H. Bryła, K. Basik, Słownik ekologiczny, Tempus, Gdańsk 2008;
— B. Campbell, Ekologia człowieka. Historia naszego miejsca w przyrodzie od prehistorii do czasów współczesnych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995;
— L. Indeka, Z. M. Karaczun, Człowiek a środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Bellona, 1995;
— A. Pietruszewska, Wyginęły miliony ryb, małży i ślimaków. Katastrofa w Odrze to klęska o niespotykanej dotąd skali, 03.11.2023;
— T. Rachwał, R. Uliszak, K. Wiedermann, P. Kroh, Oblicza geografii 2, Nowa Era, Warszawa 2020;
— D. Strus, Polityka ekologiczna Polski po akcesji do Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2016;
— Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, Jak zmienił się świat w XIX wieku? (lekcja powtórzeniowa).

Fot. Polskie Krajobrazy, Jarek W.