Zaskakujące fakty z życia Mikołaja Kopernika: astronom, ekonomista, student, wojownik, kochanek

Właśnie obchodziliśmy 551. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika — średniowieczno-renesansowej dumy narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Toruński naukowiec jest także patronem jednej ze starachowickich placówek edukacyjnych — Szkoły Podstawowej nr 12. Jest to więc dobry moment, by przyjrzeć się życiorysowi naszego geniusza, któremu — o czym mało kto wie — zawdzięczamy dużo więcej niż „wstrzymanie Słońca i ruszenia Ziemi”, jednak z nieco innej strony.

Mikołaja Kopernika raczej nie trzeba przedstawiać nikomu przedstawiać. Każdy z nas uczył się o jego astronomicznych dokonaniach. Życiorys Polaka, notabene tak jak każdej wielkiej historycznej postaci, cechuje się jednak jednym: jest dużo obszerniejszy niż nam się wydaje. W oczach przeciętnego Kowalskiego Mikołaj Kopernik jest postacią prostą: interesował się od dziecka astronomią i uporczywie dążąc do celu dokonał wiekopomnego odkrycia. Na tym dokonania toruńczyka się nie kończą, a sam zainteresowany wcale tak prostą postacią nie jest. Z tego więc powodu  zajrzymy w głębsze zakamarki życia średniowieczno-renesansowego myśliciela, a powszechnie znane fakty i dokonania pominiemy.

Zaskakujące fakty z życia Mikołaja Kopernika

Mikołaj Kopernik mylnie jest kojarzony jako człowiek jednego zawodu, lub człowiek zajmujący się wszystkim po macoszemu. To absolutna nieprawda. Był on bowiem nie tylko wybitnym astronomem, lecz także wykształconym prawnikiem, doktorem prawa kanonicznego, duchownym, matematykiem, urzędnikiem, lekarzem, a nawet ekonomistą. W ostatniej z wymienionych specjalizacji wykazał się przede wszystkim opisaniem sytuacji monetarnej, w razie istnienia dwóch rodzajów pieniądza. Prawo Kopernika-Greshama, bo o nim mowa, jest wciąż aktualną zasadą, choć nader często pomijaną — nawet przez ekonomistów.

Ekonomiczne ciągoty Kopernika nie musiały wcale wynikać z realnego zainteresowania tematyką pieniądza. Rozmyślania ekonomiczne toruńczyka najpewniej miały swe źródło w ówczesnej rzeczywistości, z którą zmagali się zwykli ludzie – także sam zainteresowany. Niefrasobliwa polityka pieniężna klasy rządzącej doprowadzała do chaosu na rynku — doskonałym przykładem jest znamienny proceder trzykrotnej wymiany i dewaluacji pieniędzy dokonanej przez Mieszka III Starego, który dzielił się zyskami z zaprzyjaźnionymi cystersami.

Astronom-ekonomista w dużym uproszczeniu wyprowadził tezę: jeśli istnieją dwa rodzaje pieniądza, jeden z nich musi być gorszy, a drugi — lepszy. Nikt nie zdołał jej podważyć do dzisiaj.

Współczesny ekonomista Mirosław Bochenek zauważył, że „nazywanie prawa obiegu pieniądza imieniem Greshama jest nieuzasadnione, gdyż trzydzieści kilka lat temu przed nim prawo to sformułował polski astronom w rozprawie O najlepszym sposobie wybijania monety. Poprawną nazwą jest określenie «prawo Kopernika»”. Przemyślenia Polaka ukazały się aż 32 lata przed listem Tomasza Greshama. Angielski myśliciel zaprezentował swoje tezy królowej Anglii Elżbiecie I dopiero w 1559 roku.

W pracy Greshama nie mamy też do czynienia z ekwiwalentnymi wnioskami. Stwierdzał on co prawda, że istnieje gorszy i lepszy pieniądz, jednak nie pokusił się o szerszy opis okoliczności i implikacji tego zjawiska — a więc nie udowodnił swojej tezy. Kopernik nie tylko był szybszy, ale też skuteczniejszy.

Dzisiaj nazwalibyśmy to skandalem, choć nawet w czasach Kopernika nie patrzono na takie czyny przychylnym okiem. To dlatego zażyłości owdowiałej Anny Schilling z astronomem nie trwały jednak długo — luterańskie tezy mocno zachwiały polskim kościołem, przez co skrupulatniej przyglądano się sprawom moralnym w kościele, a z nim Kopernik jako duchowny był niewątpliwie związany. Biskup warmiński Jan Dantyszek, a prywatnie bliski przyjaciel Mikołaja Kopernika, zwrócił się do toruńczyka o niezwłoczne zakończenie związku i listownie go potępił. Mimo kunktatorskiego potraktowania sprawy, 65-letni Kopernik w styczniu 1539 roku — po niespełna rocznym konkubinacie z Anną — usunął 49-letnią kuzynkę z domu, a ta wyjechała i nigdy już nie wróciła do kochanka.

Młody Kopernik, głównie dzięki wstawiennictwu i dofinansowaniu od swego wuja, Łukasza Waczenrodego, miał okazję studiować na uczelniach w Krakowie, Bolonii, Padwie i Ferrarze. Wbrew panującej powszechnie opinii — nie był on uczniem „na medal”. Można by rzec, że było całkiem odwrotnie, bowiem wspomniany protektor groził wielokrotnie młodemu Kopernikowi odebraniem funduszy niezbędnych do życia i zmuszał go do nauki.

Astronom-ekonomista był typem ucznia, który uczył się tylko tego, co naprawdę go interesowało. Wszystko inne w myśl — „byleby zdać”. Zaoszczędzony czas poświęcał na poznawanie obczyzny i jej przymiotów, szczególnie pięknych kobiet i przyjaciół.

Mikołaj Kopernik nie walczył z bronią w ręku, natomiast był cywilnym dowódcą twierdzy Olsztyn w czasie obrony przed Krzyżakami. Nie zaangażował się fizycznie w bitwie, ale intelektualnie — zdecydowanie tak. Był on bowiem kanonikiem warmińskim, a więc nieodzownie związany był z Olsztynem i jego okolicami. Od początku uważał, że Krzyżakom nie wolno ufać, a w czasie wojny uznał, że trzeba ich pokonać. Za tym poszły w ruch czyny.

Kopernik jako administrator zamku w Olsztynie osobiście napisał list do króla polskiego, Zygmunta I Starego, i prosił go o wsparcie. W porozumieniu z kanonikiem Janem Scultetim, zbroił się, by skutecznie obronić twierdzę przed adwersarzem. Krzyżacy nie zdobyli Olsztyna, choć usilnie próbowali. Mówi się, że głównym problemem nieprzyjaciela stanowił 12-metrowy mur chroniący twierdzę. Kto wie, na ile pomogły zasługi cywilnego dowódcy, i czy wyglądałoby to w podobny sposób?

W 1521 roku podpisano rozejm, cztery lata później zaś — pełnoprawny pokój.

Źródła informacji:

— J. Adamczewski, Mikołaj Kopernik i jego epoka, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1972;

— M. Bochenek, czasopismo „Ekonomista” nr 6/2017, Znaczenie traktatu monetarnego Meditata Mikołaja Kopernika dla rozwoju myśli ekonomicznej (w 500 rocznicę jego powstania), Wydawnictwa Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk oraz Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Warszawa 2017;

— S. Cackowski, Mikołaj Kopernik jako ekonomista, Wydawnictwo TNT, Toruń 1970;

— S. Grzybowski, Mikołaj Kopernik;

— T. Gdaniec, „Business Insider”, Tak działał “średniowieczny NBP”. Władca sam dostatnio żył z oszustwa, 06.11.2022.