Majowa tradycja i nabożeństwa Maryjne na Świętokrzyskim. Kapliczki, rodziny gospodarskie i rytuały majowe. Dziewuchy i chłopacy do wzięcia, nabożeństwa dawnych wierzeń. Od Dziewanny do Łysiej Góry - kultura i magia majowa.

Maj jest w kościele miesiącem szczególnym, poświęconym czci Matki Bożej. "Majówki" czyli nabożeństwa odprawiane wieczorami w kościołach, przy grotach, kapliczkach i przydrożnych figurach, na stałe wpisały się w krajobraz Polski. Zbierane na łąkach polne kwiaty, pachnące bzy zanoszone do stóp Maryi były od zawsze wyrazem wielkiej czci i szacunku.

Pachnie ziemia. Wyleciały pszczoły, nabrzmiały pąki, wszystko się odrodziło i nabrało barw, natura wchodzi w nowy cykl...

Już w wigilię 1 maja nie imano się zajęć, pełną parą trwały za to przygotowania do majowej wycieczki. 

I szedł tłum wraz z dzwonkiem, z muzyką w takiej procesji, na której czele stali najważniejsi ze wsi czy miasteczka, i szli do pobliskiego dworu. Tam właściciel otwierał wrota dworu (stąd też powiedzenie: "Polska to cnota otworzyć każdemu wrota"), otwierał obejście i zapraszał młodzież, dzieci, częstował nie tylko jadłem, ale także swoim towarzystwem.

A potem ruszano pod kapliczki, gdzie do dziś wybrzmiewają litanie.  W miastach rzadziej widziane, ale na wsiach... Będąc w turystycznych rozjazdach wielokrotnie mijam grupy siedzące na ławeczkach i śpiewem chwalące Pannę Świętą. 

Kapliczki to perła krajobrazu, krzyży, kapliczek przydrożnych i innych świątków u nas pod dostatkiem. W maju, kiedy cała pełnia życia w postaci przyrody nam się jawi, społeczność zbierała się właśnie u krzyża na pamiątkę czasów, gdy do kościoła było daleko. "Majono" więc kapliczki, "majono" krzyże i rozpoczynano modlitwy. 

Ale przecież nie tylko sacrum w tych spotkaniach szukać należało. Majówki przy kapliczkach to także niegdysiejsze  spotkania młodzieży. 

A zatem niech nam się pojawią dziewuchy do wzięcia.

Oj, nie byle jakie one, bo córki gospodarskie. Do szkół chodzą, czytają, piszą, śpiewają, wyszywają. Spódnice wdziały, pod boki się wzięły i lada moment za mąż pójdą. Rzucają okiem w stronę chłopców dorodnych. Uplecie jedna z drugą sobie wianek, matka pomaści go miodem, by córka słodka mężowi była.  Po wszystkich zabawach i rytuałach weselnych, gdy już jej chustkę na głowie zawiążą, do komory z mężem pójdzie. I obydwoje zaznają słodyczy. A po tym zacznie się życie.

...

O, są i chłopaki do wzięcia. Nie byle jacy oni, bo synowie gospodarzy. W dłoni papieros, znaczy chłop z krwi i kości, a nie chuchro jakieś. Już ręce spracowane ma, a to znaczy że gospodarny i pracowity.

Młodość, szczęście, perspektywa...

...

A nad tym wszystkim Maryjka. 

Najpierw w kapliczce łaskawym okiem na parę spojrzy, zrozumie i dopomoże, bo przecież sama z miłości za Józefa szła, a potem strzec okien będzie, by żadne nieszczęście do domu nie zajrzało.

...

Chwalcie łąki umajone, góry, doliny zielone. Chwalcie, cieniste gaiki, źródła i kręte strumyki... - pieśń znana zapewne wszystkim moim Czytelnikom. Czy jednak dziś rozbrzmiewa na świętokrzyskich polach i łąkach? Lubię wierzyć, że tak.

Rodowód nabożeństw majowych jest bardzo stary. Gromadzenie się i śpiewanie pieśni na cześć Matki Bożej było znane już na Wschodzie w V wieku, zaś w Kościele Zachodnim nabożeństwa te przyjęły się w XIII. 

...

Ale, że Świętokrzyskie stoi także magią pradawnych wierzeń, to oddajmy słów kilka tymże. Bogini Dziewanna przychodziła w delikatnym zapachu wawrzynka wilczego łyka, chroniła ludzi przed wiosennymi piorunami i innymi nieszczęściami. 

Gromniczne pamiętam dziewanny - pisał Jan Kasprowicz. Ku jej czci stawiano słupy majowe, na ich wierzchołkach kołysały się bukiety polnych kwiatów. 

Słupy majowe. Pogańskie kapliczki. Swoista axis mundi czyli oś świata - zatrzymanie czasu, kontakt z przeszłością i przyszłością. 

Te drzewka majowe pełniły także rolę miłosną. Zalotnicy ustawiali je przed oknami upatrzonych przez siebie dziewcząt sygnalizując zainteresowanie i zjednując przychylność Dziewanny.

Wyjątkowa Panna, a zatem wyjątkowa siedziba czyli Łysa Góra, gdzie czczono Ładę, Bodę i Leli. Mocna, silna, niezależna Bogini Dziewanna, która spełnia się bez mężczyzny staje się ofiarą zmieniającej się rzeczywistości. Runął jej zamek rażony piorunem, grzebiąc ją pod swoimi szczątkami - dziś zwanymi gołoborzem.  Naraziła się Bogu. Jedni powiedzą że chrześcijańskiemu, inni że Poświstowi lub Swarożycowi, którzy zakończyli panowanie matriarchalnej Wielkiej Bogini. 

...

Wróćmy jednak do kapliczek, bo maj w rozkwicie! 

Aneta Marciniak