Pierwszy partyzancki sukces "Szarego" i "Krzyka" – Pakosław 1943

Wraz z upływem powojennych lat partyzanckie osiągnięcia "chłopców z lasu" spłynęły na ich dowódców. Tak też się stało w przypadku oddziału dowodzonego przez legendarnego dziś Antoniego Hedę-Szarego. Jednak, jak zwykło się mawiać: "każdy sukces ma wielu ojców". Warto wspomnieć o ludziach, którzy na legendę "Szarego" zapracowali – jego podkomendnych i najbliższych współpracownikach, na przykładzie pierwszej akcji zbrojnej oddziału, którym w późniejszych latach wojny dowodził, i który rozsławił przede wszystkim jego imię na Ziemi Radomskiej i Kieleckiej.

Odbicie więźniów Starachowickiego aresztu w pierwszej połowie sierpnia 1943 r. (dokładna data nie jest pewna) było wyjściowym tryumfem dowódczym Antoniego Hedy "Szarego". Z uwolnionych ludzi uformowano oddział partyzancki, który stał się zalążkiem późniejszych słynnych "Szaraków". Dowódcą tego oddziału został oswobodzony z więzienia bliski przyjaciel i konspiracyjny współpracownik "Szarego" - Zygmunt Kiepas "Krzyk", który po dojściu do sprawności fizycznej po gestapowskim śledztwie rozpoczął intensywne szkolenie podległych mu partyzantów. 

Oddział ten operujący w lasach okalających Iłżę z dnia na dzień błyskawicznie się rozrastał i rodził nowe potrzeby. Przybywających do niego ludzi trzeba było wyżywić i uzbroić. Aby rozwiązać problemy aprowizacyjne i zaspokoić "potrzebę broni" zaplanowana została pierwsza poważna akcja zbrojna, która stała się jednocześnie chrztem bojowym oddziału "Krzyka". Tak naprawdę od tej akcji zależało dalsze realne funkcjonowanie tej grupy leśnej. 

Pomysłodawcą akcji, był Marian Wujkiewicz "Judym" – dowódca placówki Armii Krajowej w Pakosławiu, który wraz z rodzicami mieszkał i pracował w obfitującym płodami rolnymi i żywnościowymi majątku ziemskim zarządzanym i ochranianym przez doskonale uzbrojonych i wyposażonych Niemców w Pakosławiu. To właśnie "Judym" dostrzegł możliwość zaopatrzenia rozwijającego się oddziału kosztem okupanta w majątku, w którym sam pracował. Pomysłem tym podzielił się z działającym w konspiracji komendantem Iłżeckiego Podobwodu "Dolina" – "Szarym", oraz dowódcą oddziału leśnego - "Krzykiem". Następnie wypadki potoczyły się lawinowo. Wspólnie błyskawicznie opracowali i przygotowywali plan oraz zaangażowali mających wesprzeć oddział "Krzyka" dodatkowych ludzi z konspiracji.

Realizacja tego planu nastąpiła 15 września 1943 r. W tym dniu około 70. (lub słownie siedemdziesięciu) partyzantów i konspiratorów, na których złożyło się 50. członków oddziału "Krzyka", oraz dwie drużyny 20. konspiratorów zmobilizowanych na czas akcji dowodzonych przez Stanisława Kowalczyka "Grada" i Wincentego Tomasika "Potoka", zebranych w jedną zwartą grupę, rozgromiło pluton Niemców – Żołnierzy Wehrmachtu stacjonujących w majątku ziemskim w Pakosławiu. Nad całością  dowództwo objął czasowo Antoni Heda "Szary".   Zdobyli kilkadziesiąt sztuk broni, amunicję, umundurowanie i ekwipunek wojskowy oraz znaczną ilość żywności. 

Z pewnością dzięki pomysłowi partyzantów na tą akcję zbrojną i pomoc rannym Niemcom po akcji, Pakosław uniknął jakichkolwiek represji ze strony okupanta. Zdobyta w tym dniu broń i żywność pozwoliła na dalsze rozwijanie operującego w lasach starachowickich oddziału i wykonanie kolejnych akcji zbrojnych i zaopatrzeniowych. 

"Szary" po udziale w tej akcji zabiegał usilnie u swoich przełożonych aby móc przejść z konspiracji do oddziału partyzanckiego, na co wkrótce uzyskał zgodę. Oficjalnie dowództwo przejął z początkiem października 1943 r. i od tego momentu oddziałem dowodził wspólnie z "Krzykiem", który został jego zastępcą. Koledzy uzupełniając się wzajemnie stworzyli wyjątkowy duet dowódczy dający się Niemcom we znaki aż do końca wojny. 

Zygmunt Kiepas po wojnie wielokrotnie podkreślał: "Na świetlaną przeszłość naszego oddziału złożyli się Wszyscy – to kultywujemy i z tego jesteśmy dumni. Było między nami koleżeństwo i przyjaźń". Tymi słowami zawsze podkreślał sprawiedliwą pamięć o całej kadrze dowódczej oddziału, która złożyła się na sukcesy tej grupy, bez faworyzowania, wywyższania czy wynoszenia na pierwszy plan kogokolwiek.

Wydarzenie to, zostało uhonorowane w Pakosławiu 17 września 2023 r. w 80 rocznicę wspomnianej batalii. W miejscu bitwy zostały odsłonięte i poświęcone kamienie upamiętniające partyzancką akcję na majątek ziemski w Pakosławiu, oraz miejscową działalność żołnierzy Armii Krajowej. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz oraz delegacje samorządowe i organizacje społeczne. Wydarzenie swoją obecnością zaszczycili członkowie rodzin wykonawców i pomysłodawców akcji: Marek Kiepas syn Zygmunta Kiepasa "Krzyka", oraz Szymon Wujkiewicz syn Mariana Wujkiewicza "Judyma". Rangę wydarzenia uświetniła wojskowa kompania honorowa z 42 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Radomiu, oraz Iłżecka Orkiestra Dęta. 

Przebieg uroczystości, oraz udział grup rekonstrukcyjnych pozwolił na popularyzację wojennej historii regionu oraz etosu Żołnierzy Armii Krajowej. Wydarzenie było żywą lekcją historii dla dzieci i młodzieży, a zarazem przyczyniło się do zainteresowania uczestników uroczystości i mieszkańców wsi działalnością żołnierzy AK podobwodu Iłża i placówki Pakosław podczas wojny i okupacji.

W minionym roku w miejscu tym odbyła się pierwsza uroczystość rocznicowa. Wydarzeniu towarzyszyły plenerowe wystawy prezentujące partyzanckie uzbrojenie i wyposażenie oddziału partyzanckiego Zygmunta Kiepasa "Krzyka" i Antoniego Hedy "Szarego". Wystawę przygotowali członkowie Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych z Iłży, oraz 4 Szwadron Ziemi Radomskiej 11 Pułku Ułanów Legionowych przy Stajni Carino w Gulinie. Niewątpliwym zainteresowaniem cieszyła się również wystawa mobilna broni przygotowana przez pracowników Muzeum im. Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.

Kolejna rocznica i związane z nią obchody przypadające na ten rok już są w planach. 14 września 2025 r. o godzinie 12.00 odbędzie się uroczystość upamiętniająca 82 rocznicę akcji. Wydarzenie rozpocznie Uroczysta Msza Święta w Kościele pw. św. Maksymiliana Kolbe. Dalsza cześć uroczystości będzie miała miejsce w miejscu pamięci sąsiadującym ze Stadionem Sportowym w Pakosławiu. Na wydarzenie to i planowane obchody serdecznie zapraszają organizatorzy: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Koło w Iłży.

Tomasz Pietrzykowski