Czas w las: Dzień w Marculach

W Polsce istnieją 42 ogrody botaniczne. Arboretum w Nadleśnictwie Marcule jest jednym z sześciu ogrodów utworzonych i prowadzonych przez Lasy Państwowe. W ten sposób realizowana jest społeczna funkcja lasów, która oprócz gospodarczej i ochronnej jest uwzględniana w zrównoważonej gospodarce leśnej.

Arboretum w Marculach powstało w 2006 roku. Jego powierzchnia wynosi niemal 10 ha. Rośnie tu ponad 2,5 tys. roślin reprezentujących prawie tysiąc gatunków, odmian i kultywarów występujących w strefie klimatu umiarkowanego. Posadzono również dąb imienia Jana Pawła II. O każdej porze roku jest tu dużo do obejrzenia – kolekcje dendrologiczne, alpinarium, wrzosowisko czy zegar słoneczny, a od niedawna również kolekcja ziół.

Marculskie arboretum wchodzi w skład stowarzyszenia Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce, które zajmuje się m.in. zagadnieniami uprawy roślin zagrożonych oraz ich restytucją, ochroną ex situ i in situ, badaniami naukowymi i przygotowywaniem programów edukacyjnych.

Nie tylko rośliny

W bezpośrednim sąsiedztwie ogrodu znajduje się zagroda edukacyjna "Nasze zwierzęta", otwarta w 2016 roku z inicjatywy leśników Nadleśnictwa Marcule i myśliwych z kół łowieckich "Hermes", "Nemrod", "Dzik" i "Zamek". Przedsięwzięcie wsparły Urząd Miejski w Iłży oraz jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w Jedlance i Kotlarce. Na terenie 1,5 ha, podzielonym na kwatery, przebywają zwierzęta występujące w polskich lasach, m.in. daniele i muflony, przedstawiciele rzadkich obecnie ras gospodarskich i różnych gatunków ptaków ozdobnych, osły, kozy afrykańskie i owce Quessant (najmniejsza rasa owiec). Mieszkańców zagrody można obserwować z platformy widokowej usytuowanej na środku zwierzyńca.

Przy arboretum znajduje się także skansen maszyn używanych do połowy XX wieku w leśnictwie i rolnictwie. Eksponowane tu urządzenia były wykorzystywane w Puszczy Iłżeckiej i regionie. Zabytkowy sprzęt daje wyobrażenie o pracy leśników oraz rolników w przeszłości – wizyta tutaj to żywa lekcja historii.

Centrum Edukacji Przyrodniczej

Arboretum stanowi część Centrum Edukacji Przyrodniczej im. ks. bp. Jana Chrapka. Centrum mieści się w byłej siedzibie Nadleśnictwa Marcule i w pomieszczeniach wybudowanych dzięki dofinansowaniu WFOŚiGW w Warszawie. W działaniach edukacyjnych leśnicy współpracują ze społecznością lokalną, co umożliwia im przygotowanie zajęć o szerokiej tematyce. Nowoczesna infrastruktura edukacyjno-turystyczna pozwala kierować ofertę do różnych grup wiekowych. Do dyspozycji odwiedzających są: sala edukacyjna, sala konferencyjna na ok. 100 osób i sala kominkowa z ekspozycją dotyczącą łowiectwa. W pobliżu budynków znajduje się wiata ze stołami i ławkami, gdzie można prowadzić zajęcia na świeżym powietrzu i spożywać posiłki.

Kompleksowa oferta CEP i arboretum jest przeznaczona zarówno dla grup zorganizowanych, jak i turystów indywidualnych. Pracownicy Nadleśnictwa Marcule dzielą się przede wszystkim wiedzą o lesie i pracy leśnika oraz uczą, jak racjonalnie i odpowiedzialnie korzystać z zasobów przyrody.

W nurcie przyrody i historii

Nadleśnictwo Marcule podejmuje wiele działań we współpracy ze społecznością lokalną i funkcjonującymi tu instytucjami, takimi jak Muzeum Przyrody i Techniki "Ekomuzeum" im. Jana Pazdura w Starachowicach czy Muzeum Regionalne w Iłży, a także z Opactwem Cystersów w Wąchocku. Zakres tematyczny wspólnych przedsięwzięć to przyroda, historia, technika i turystyka w Lasach Iłżeckich. W Centrum Edukacji Przyrodniczej co roku odbywa się Piknik Majowy z Przyrodą i Historią. Od maja do października na trasie Marcule–Iłża kursuje kolej wąskotorowa. Wycieczka kolejką umożliwia zwiedzenie w ciągu jednego dnia zabytków Iłży ze średniowiecznym zamkiem i Muzeum Regionalnym oraz CEP z arboretum. O tym, co aktualnie dzieje się w arboretum, CEP i całym regionie, można przeczytać na fanpage`u Nadleśnictwa Marcule oraz na fanpage`u W nurcie przyrody i historii, poświęconemu ziemi iłżeckiej.

Wilczy Szlak

Marcule są jednym z ośmiu nadleśnictw, przez które przebiega Wilczy Szlak – pierwszy etap Wielkiego Szlaku Leśnego. To projekt Lasów Państwowych z zakresu turystyki i edukacji, który polega na wytyczaniu każdego roku innej trasy tematycznej. Kluczem doboru punktów był wilk. Wilczy Szlak obejmuje osiem obiektów: Wilczy Szaniec (Nadl. Srokowo), Ośrodek Rehabilitacji Dzikich Ptaków i Ssaków "Przytulisko" (Nadl. Krynki), ścieżkę przyrodniczą Tropem wilka (Nadl. Głęboki Bród), Arboretum w Karnieszewicach (Nadl. Karnieszewice), ścieżkę przyrodniczo-edukacyjną Uroczysko Napromek (Nadl. Olsztynek), Centrum Promocji Leśnictwa w Mucznem (Nadl. Stuposiany), pomnik wilka w Wyszanowie (Nadl. Trzciel) i Centrum Edukacji Przyrodniczej w Marculach. CEP został włączony do szlaku dzięki figurze św. Franciszka, przy której w 2017 roku odsłonięto rzeźbę wilka, nawiązującą do legendy o obłaskawieniu przez Świętego wilka z Gubbio.

Projekt rewitalizacji dendrarium Ludwika Młokosiewicza w Gruzji

Nadleśnictwo Marcule jako członek Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce włączyło się w projekt "Rewitalizacja dendrarium Ludwika Młokosiewicza – etap pierwszy" dofinansowany z Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą "Polonika" – wolontariat 2021. Partnerami projektu są również Leśny Zakład Doświadczalny SGGW w Rogowie Arboretum SGGW oraz Lagodekhi Protected Areas.

Założeniem projektu jest uhonorowanie dorobku Ludwika Młokosiewicza, polskiego XIX – wiecznego przyrodnika, podróżnika, odkrywcy i leśnika związanego z Gruzją – oraz ochrona jego spuścizny. W tym celu planuje się rewitalizację założonego przez niego znanego ogrodu – dendrarium w Lagodechi, gdzie zgromadził rzadkie okazy kaukaskich drzew i krzewów. Zaniedbany i podupadły dziś ogród należy do Parku Narodowego Lagodechi założonego m.in. z inicjatywy Młokosiewicza. Prace I etapu, stanowiącego przedmiot projektu, polegać będą na analizie stanu istniejącego – sporządzenie mapy, inwentaryzacji dendrologicznej, analizy fitosanitarnej, stanu zachowania infrastruktury, wytycznych konserwatorskich dot. gospodarki drzewostanem. Podsumowaniem będzie projekt koncepcyjny rewitalizacji ogrodu stanowiący podstawę do dalszych działań terenowych w II etapie projektu. Prace wykonywać będą na zasadzie wolontariatu specjaliści – dendrolodzy, leśnicy i architekci krajobrazu oraz osoby zajmujące się konserwacją drzew.