Chronimy razem przyrodę

Rząd, samorząd, biznes, obywatele - każdy ma wpływ na przyrodę i środowisko naturalne. Jak je chronić, by jak najdłużej służyło kolejnym pokoleniom? Co robią inni, a co mogę zrobić ja? Doskonałym przykładem ochrony różnorodności biologicznej jest projekt Rewitalizacja dendrarium Ludwika Młokosiewicza, w którym swój udział mieli nasi leśnicy.

Dendrarium na terenie Obszarów Chroniących Przyrodę w Lagodechi w Gruzji zostało odnowione w ramach realizacji dwóch etapów projektu "Rewitalizacja dendrarium Ludwika Młokosiewicza" (dofinansowane z Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą "Polonika"). Ich beneficjentem była Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce a swój udział w tym przedsięwzięciu mieli przedstawiciele instytucji i organizacji zajmujących się ochroną przyrody, ogrodami botanicznymi i pielęgnacją drzew.

Geneza projektu

Początki projektu rewitalizacji dendrarium Ludwika Młokosiewicza w Gruzji związane są z działalnością Stowarzyszenia "Rada Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce" (ROBiA), która koordynuje działalność ogrodów botanicznych i arboretów w skali ogólnopolskiej. Stowarzyszenie zrzesza przedstawicieli ok. 40 ogrodów i arboretów, tworząc tzw. krajową sieć ogrodów botanicznych, w tym arboreta w Marculach, Rogowie i Zielonce.

We wrześniu 2018 r. Radosław Koniarz, leśnik z Nadleśnictwa Marcule, jako pełnomocnik ROBiA, wziął udział w konferencjach tematycznych, podczas których poruszył sprawę rewitalizacji dendrarium, które założył nasz rodak - Ludwik Młokosiewicz (polski przyrodnik i leśnik, podróżnik, odkrywca i alpinista związanym z Gruzją, samouk zoolog i botanik, niestrudzony badacz fauny i flory Kaukazu). W przygotowanej prezentacji przedstawił ogólną koncepcję odtworzenia dendrarium. Dało to początek idei projektu rewitalizacji dendrarium w Gruzji.

Dendrarium w gruzińskim Lagodechi

Dendrarium Ludwika Młokosiewicza zajmuje obszar 4 ha. Położone jest w Lagodechi w regionie Kachetia w północno-wschodniej Gruzji. Geneza jego powstania dendrarium związana jest ściśle z zamiłowaniami i losami L. Młokosiewicza, który niegdyś zbudował tam drewniany dom i kontynuował eksperymenty z zagranicznymi roślinami, mogącymi służyć mieszkańcom Kachetii. Utworzony przez niego przydomowy ogród pełnił funkcje wypoczynkowe, użytkowe i eksperymentalne. Młokosiewicz gromadził zarówno ozdobne drzewa i krzewy, jak i rośliny użytkowe, a wiele z nich wprowadził do uprawy wśród okolicznych rolników i sadowników, przyczyniając się tym samym do rozwoju regionu i polepszenia życia jego mieszkańców. Prowadził liczne badania, organizował wyprawy przyrodnicze po Kaukazie i okolicznych krajach, współpracował z wieloma ośrodkami naukowymi i botanikami w Europie i Rosji, odkrył ok. 30 nowych gatunków roślin i zwierząt.

Do końca lat 80. XX wieku terenem ofiarowanym przyrodnikowi opiekowała się wnuczka Ludwika - Zoja Młokosiewicz. Od tego czasu jednak dendrarium popadało w ruinę. W chwili rozpoczęcia projektu było niemal całkowicie zaniedbany. Starodrzew z czasów Młokosiewicza z racji wieku coraz bardziej nieliczny i w różnym stanie zdrowotnym. Teren bez wątpienia  wymagał renowacji i pielęgnacji. Potrzebne były tabliczki z opisami gatunków drzew i infrastruktura poprawiająca udostępnienie terenu i informacyjna. Niezbędne było wykonanie prac porządkowych na całym terenie dendrarium. Konieczne były także prace z zakresu dokumentowania stanu i bogactwa przyrodniczego dendrarium oraz działania informacyjne i promocyjne, zarówno na miejscu, jak i w Polsce.

Celem rewitalizacji dendrarium było przywrócenie podstawowej funkcjonalności dendrarium z możliwością jego dalszego rozwoju jako miejsca rekreacji, wypoczynku i edukacji.

Z pomocą pospieszyła ekipa z Polski, która w trakcie pierwszego etapu projektu w 2021 roku, wykonała prace terenowe pozwalające na analizę stanu dendrarium i opracowanie założeń rewitalizacji. Podsumowaniem był projekt koncepcyjny rewitalizacji i rozwoju dendrarium, który stanowił podstawę do drugiego etapu projektu. Zinwentaryzowano 156 pojedynczych drzew i 5 grup drzew - łącznie ok. 213 egzemplarzy należących do 31 gatunków. Jednym z celów inwentaryzacji było znalezienie i wyodrębnienie drzew pochodzących z czasów L. Młokosiewicza, a szczególnie tych sprowadzonych i posadzonych przez niego.

Drugie etap dla podtrzymania

Drugi etap projektu został zrealizowany w 2022 roku i polegał na realizacji wniosków opracowania będącego efektem pierwszego etapu – wytycznych konserwatorskich dotyczących dendroflory parku i projektu koncepcyjnego rewitalizacji dendrarium. Realizowano także prace z zakresu dokumentowania stanu i bogactwa przyrodniczego parku oraz działania promocyjne i informacyjne.

Teren dendrarium udostępniono do zwiedzania szerokiemu gronu turystów z całego świata oraz mieszkańcom jako miejsce rekreacji. Ogród został przystosowany do pełnienia funkcji parku publicznego, atrakcji turystycznej i miejsca pamięci naszego wybitnego rodaka.

Współpraca ze społecznością lokalną

W prace zaangażowani byli jako wolontariusze, specjaliści konserwacji drzew, dendrolodzy, leśnicy i architekci krajobrazu, ale też pracownicy administracji Obszarów Chroniących Przyrodę w Lagodechi, przedstawiciele miejscowego samorządu i społeczności lokalnej.

- Obecnie wyzwaniem jest utrzymanie efektów wykonanych prac, zwłaszcza usuwanie odrastających zarośli. Istotne będą też dalsze prace zmierzające do odtworzenia oryginalnego składu gatunkowego dendroflory ogrodu przez nasadzenia brakujących gatunków drzew i krzewów, które oryginalnie rosły w ogrodzie Młokosiewicza. Ważnym działaniem w ramach dalszej poprawy użyteczności parku dla zwiedzających będzie budowa ustabilizowanych alejek, montaż kładek biegnących przez strumyki oraz zakup ławek, lub innych form małej architektury ogrodowej. Bez wątpienia takie działania uatrakcyjnią jeszcze bardziej teren dla zwiedzających dendrarium, a jednocześnie przyczynią się do ochrony okazów drzew - mówi Radosław Koniarz, z Nadleśnictwa Marcule, który brał czynny udział w pracach związanych z ocalenie dorobku Polaka.